Dwór w Nadułkach został wpisany do rejestru zabytków

piątek, 27 maja 2022 10:36

Dwór w Nadułkach został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego z uwagi na zachowane wartości artystyczne, historyczne i naukowe. Postępowanie administracyjne w sprawie zostało przeprowadzone na wniosek właściciela obiektu.

Siedziba szlachecka istniała w Nadułkach już w końcu XVII w. Relikty najstarszej zabudowy z tego okresu zachowały się w strukturze budowlanej obecnego dworu (prawdopodobnie są to murowane piwnice w północno - wschodniej części obiektu). W połowie XIX wieku majątek należał do Prospera Zawidzkiego (zm. 1854), który wzniósł nowy w całości murowany obiekt. Po śmierci ojca majątek odziedziczył Gustaw Zawidzki. Z kolei po jego śmierci (zm. 1877) majątek zakupiła siostra Gustawa, Bronisława wraz z mężem Romanem Góreckim (zm. 1894). Córka Góreckich - Lucyna (zm. 1945), ze swoim drugim mężem - Adamem Kosińskim, rozbudowali dwór do obecnie istniejącej formy. Adam Kosiński unowocześnił produkcję rolną w dobrach Nadułki – stosował nowe metody produkcji, zakupił nowoczesne maszyny rolnicze, sprowadził nowe rasy zwierząt, wzniósł mleczarnię. Zorganizował też w swoim majątku w 1908 roku ochotniczą straż pożarną.

Po śmierci Kosińskiego w 1914 roku, majątek przypadł w udziale jego córce Halinie, żonie publicysty i dziennikarza Stefana Górskiego. Folwark Nadułki ucierpiał w czasie I wojnie światowej oraz w czasie wojny polsko-bolszewickiej. Stefan Górski, po śmierci żony w 1920 roku, odbudował zniszczone budynki folwarczne i reaktywował działalność gospodarstwa. W latach 20. XX wieku doprowadzono do majątku odgałęzienie linii przemysłowej kolejki wąskotorowej Borowiczki-Pilichowo, służącej transportowi buraków cukrowych.

W sierpniu 1924 roku, w gościnie u Górskiego, nocował w dworze generał Józef Haller w drodze z Warszawy do Torunia. Według miejscowej tradycji, na zaproszenie właściciela, w Nadułkach miał przebywać i pracować warszawski artysta malarz Kazimierz Lasocki. Jego dziełem miała być malowana dekoracja ścian salonu w północnej części dworu, wśród której miał znaleźć się pejzaż Wzgórza Tumskiego w Płocku. Być może również jego pracą jest zachowany fragmentarycznie fryz w górnej partii ścian z głowami aniołków w tymże salonie.

W końcu 1939 roku dwór zajęły wojska niemieckie. Stefan Górski zginął w obozie koncentracyjnym Mauthausen - Gusen w 1941 roku. W roku 1945 majątek rozparcelowano, rozebrano budynki gospodarcze i w dużej mierze zniszczono wyposażenie dworu. Po adaptacji budynku na cele szkoły podstawowej dokonano w jego wnętrzu nieznacznych przeróbek, pomieszczenia na piętrze oraz w północnej części dworu przeznaczono na mieszkania. W kolejnych latach dokonano wymiany wszystkich pieców kaflowych oraz w większości pomieszczeń założono nowe drewniane podłogi, zdemontowano ścienne boazerie i przekształcono ościeża okien i drzwi. Szkoła podstawowa w Nadułkach została zlikwidowana 30 sierpnia 2012 roku.

Dwór w Nadułkach, jako dobrze zachowany przykład siedziby ziemiańskiej, stanowi cenny relikt dziedzictwa kulturowego Mazowsza. Budynek zachował autentyczną substancję i formę historyczną, w której czytelne są poszczególne fazy jego budowy. Doskonale czytelne pozostają takie elementy struktury architektonicznej budynku jak bryła, artykulacja elewacji, detal architektoniczny i kompozycja wnętrza. Obiekt prezentuje zanikające techniki budowlane i konstrukcje charakterystyczne dla dawnych siedzib ziemiańskich. Dwór posiada również duża wartość historyczną, dzieje budynku dokumentują obecność kilku pokoleń rodów ziemiańskich, a losy jego właścicieli wpisują się w najtrudniejsze momenty historii regionu i kraju. W dworze nocował w sierpniu 1924 roku generał Józef Haller – jedna z najważniejszych postaci historii Polski. Mieszkał w nim i tworzył warszawski artysta malarz Kazimierz Lasocki.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków

Kolejny zabytek z terenu Twierdzy Modlin trafił do rejestru

piątek, 20 maja 2022 12:56

Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków wpisał do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego budynek Prochowni nr 197, wzniesiony w I poł. XIX w., położony przy ul. gen. J. Bema 200 C w Nowym Dworze Mazowieckim. Postępowanie administracyjne w przedmiotowej sprawie zostało przeprowadzone na wniosek właściciela obiektu.

Budynek prochowni widnieje na planach Twierdzy Modlin pochodzących z l. 1832-1841 (Atlas twierdz Imperium Rosyjskiego). W 2 poł. XIX w., ze względu na postęp w dziedzinie obronności i modernizacji zabudowań Twierdzy (w latach 1834-1918 funkcjonującej pod nazwa Nowogieorgiewsk), zdecydowano się na przebudowę obiektu. Pierwsza z nich obejmowała wykonanie od strony północnej, wschodniej i zachodniej nasypu ziemnego, mającego zabezpieczyć budynek od strony potencjalnego ostrzału ładunkami kruszącymi. Ponadto przebudowano system komunikacyjny budynku przenosząc wejścia do elewacji frontowej (południowej) oraz w ścianach szczytowych oraz zmodernizowano wentylację, wykonując m.in. kominy wentylacyjne w nasypie. Kolejna modernizacja przeprowadzona w latach 90. XIX w. miała na celu zabezpieczenie budowli przed ewentualnym ostrzałem pocisków demolujących o działaniu minowym. W tym celu usunięto część nasypu, wykonano wzmocniony strop z warstwą piasku i materacem betonowym oraz nowy nasyp. Budynek wyposażono w przelotnie oraz drzwi pancerne.

W czasie trwającej w l. 1915-1918 obrony Twierdzy oraz w czasie wojny polsko-bolszewickiej budynek nie odniósł większych zniszczeń. W dwudziestoleciu międzywojennym wykorzystywany był przez stacjonujące w Modlinie wojska polskie. W 1939 r. w budynku prochowni nr 197 mieściło się stanowisko dowodzenia obroną Twierdzy Modlin, którą kierował gen. Wiktor Thommée (1881-1962), osławiony bohaterską obroną Twierdzy w dniach 13-29.09.1939 r. Po kapitulacji Twierdza zajęta przez wojsko niemieckie wykorzystywana była na potrzeby szkoleniowe Wermachtu, bazę zaopatrzeniową dla wojsk walczących na froncie wschodnim oraz koszary wojskowe. W 1945 r. po przejęciu przez Armię Czerwoną zachowana zabudowa wykorzystywana była przez wojsko. Do 1947 r. w budynkach twierdzy mieściła się Oficerska Szkoła Broni Pancernej, w późniejszym czasie także Podoficerska Szkoła Saperów, Pułk łączności, Batalion radiotechniczny, a także Archiwum Wojskowe. Obecnie budynek prochowni nr 197 jest własnością prywatną, użyczony został Fundacji Nasza Historia. W latach 2019-2020 prochownia została poddana konserwacji i adaptacji na funkcje muzealne (Centrum Edukacji Historycznej).

Budynek Prochowni nr 197, wzniesiony w 1 połowie XIX w., stanowi element pierwotnego założenia fortyfikacyjnego Twierdzy Modlin. Wolnostojący, murowany obiekt od początku pełnił funkcję magazynu do przechowywania amunicji ulokowany został zgodnie z ówczesnymi zasadami poza umocnieniami bojowymi. W wyniku przeprowadzonych modernizacji budynek zyskał dodatkową ochronę w postaci nasypu ziemnego, wpisując się tym samym w proces modernizacji Twierdzy prowadzony w drugiej połowie XIX w. i stając się świadectwem postępu technicznego w dziedzinie fortyfikacji. W dwudziestoleciu międzywojennym zabudowania Twierdzy Modlin wykorzystywane były przez Wojsko Polskie. Z historią prochowni łączy się postać gen. Wiktora Thommée, który dowodził obroną twierdzy w czasie kampanii wrześniowej. Siedziba sztabu dowodzenia zlokalizowana została w jednym z pomieszczeń dawnej prochowni, co upamiętnia obecnie zaaranżowana na postawie wspomnień z epoki przestrzeń muzealna. Ponadto budynek stanowi istotne źródło wiedzy na temat rozwiązań stosowanych w wojskowych obiektach technicznych.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków

Nowy wpis do rejestru zabytków: freski Jerzego Nowosielskiego z cerkwi św. Jana Klimaka w Warszawie

piątek, 13 maja 2022 11:42

Wpisałem do rejestru zabytków ruchomych województwa mazowieckiego polichromie i dekoracje malarskie z 1954 r. i 1979 r. oraz ikonę Matki Bożej Oranty z 1979 r. autorstwa Jerzego Nowosielskiego stanowiące wyposażenie kaplicy p.w. proroka Eliasza i błogosławionego Hieronima ze Strydonu, mieszczącej się w dolnej kondygnacji cerkwi św. Jana Klimaka przy ul. Wolskiej 138/140 w Warszawie. Postępowanie administracyjne w sprawie wpisu do rejestru zostało przeprowadzone na wniosek Parafii Prawosławnej pw. św. Jana Klimaka w Warszawie.

W roku 1954 ówczesny proboszcz parafii - ks. Jerzy Klinger powierzył artyście Jerzemu Nowosielskiemu opracowanie wystroju kaplicy pod wezwaniem proroka Eliasza i błogosławionego Hieronima ze Strydonu, znajdującej się dolnej kondygnacji świątyni (dolna cerkiew). Została w tym czasie zrealizowana polichromia ściany prezbiterium. Jerzy Nowosielski w roku 1979, po powiększeniu dolnej cerkwi, wykonał także polichromię nawy. Dolna część cerkwi jeszcze w latach 50. XX w. służyła do odprawiania nabożeństw żałobnych oraz cyklicznych liturgii za duszę fundatora. Przekształcona i powiększona została ona w latach 70. XX w. Proboszcz – ks. Anatol Szydłowski zwrócił się wówczas do Jerzego Nowosielskiego z prośbą o kontynuacje prac przy wystroju dolnej cerkwi - wykonanie polichromii nawy. Malowidła ozdobiły wówczas łuk tęczowy oraz podłucza czterech arkad rozmieszczonych wokół centralnego przęsła nawy, ścianę zachodnią oraz północną oraz wnękę nawy po stronie południowej. Malowidła dekorują ponadto ościeża i podłucza otworów wejściowych prowadzących do bocznych pomieszczeń zlokalizowanych w nawie tuż przed prezbiterium. Dekoracje ścian oraz podłuczy sklepienia świątyni stanowią polichromie figuralne przedstawiające ewangelistów, apostołów, proroków i świętych, oraz sceny biblijne i z żywota Marii. W prezbiterium umieszczona jest ikona Matki Bożej Orantki oraz archaniołowie. Kompozycje w nawie przedstawiają sceny z życia Marii. Pozostałe malowidła ukazują postaci apostołów, proroków i świętych oraz sceny biblijne i z żywota św. Eliasza. Do wyposażenia świątyni należy również ikona Matki Bożej Oranty, powstałej w 1979 r., obecnie eksponowana w przedsionku cerkwi dolnej.

Jerzy Nowosielski wybitny profesor Akademii Krakowskiej jest autorem projektów dekoracji wielu świątyń katolickich i prawosławnych (m.in. w kościele w Lourdes, kościele Ducha Świętego w Tychach, kościele Niepokalanego Poczęcia NMP na Azorach w Krakowie, cerkwi Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Gródku, cerkwi Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Kętrzynie, kościele Opatrzności Bożej w Warszawie-Wesołej, kościele Podwyższenia Krzyża Świętego na warszawskich Jelonkach oraz w cerkwi w Hajnówce). Polichromie w cerkwi na Woli są wynikiem teologicznych rozważań i przyjaźni artysty z ówczesnym proboszczem parafii ks. Profesorem Jerzym Klingerem, wybitnym teologiem, posługującym w parafii pw. Jana Klimaka na Woli w latach 1955 – 1960. Przyjaźń łącząca artystę z ks. Klingerem pozwoliła na stworzenie wyjątkowego dzieła, o niezwykle bogatym programie ikonograficznym oraz formie czerpiącej z tradycji prawosławnej. Klarowność kompozycji religijnych oraz czytelny przekaz ikonograficzny artysta potrafił zrealizować także dzięki własnej wiedzy teologicznej i pogłębionej nad nią refleksji, do czego przyczynił się jego nowicjat odbywany w greckokatolickim klasztorze od Lwowem, który umożliwił mu zgłębienie sztuki pisania ikon. Na późniejszą twórczość artysty wpływ miały również studia nad podlinnikami – wzornikami, z których korzystają malarze objawień. To doświadczenie stało u podstaw wykształcenia się linearnego stylu Nowosielskiego i stosowania palety barwnej służącej do odzwierciedla rzeczywistości niematerialnej.

Polichromia wpisana do rejestru zabytków zasługuje na szczególną uwagę również z tego względu, iż malowidło w prezbiterium jest jedną z pierwszych samodzielnych polichromii artysty. Malowidła w dolnej cerkwi pw. Jana Klimaka na Woli charakteryzuje bogactwo teologiczne i ikonograficzne. Ponadto wartością dokumentacyjną jest charakterystyczny dla twórczości Nowosielskiego styl oraz jest koloryt polichromii, w których dominuje indygo o bogatej modulacji tonów (ożywiony akcentami czerwieni, żółci i ochry). Dekoracje kaplicy zaliczyć należy do wybitnych dzieł w twórczości Nowosielskiego. Malowidła powstałe w latach 50 i 70 XX w. oraz ikona z k. lat 70. XX w. stanowią wybitne dzieło sztuki sakralnej o wysokich wartościach artystycznych i historycznych, posiadające szczególną wartość dla Prawosławia. Dekoracja malarska kaplicy stanowi także dziedzictwo kulturowe i artystyczne o dużej randze oraz wybitny przykład polskiej sztuki malarskiej lat 50. I 70. XX w.

prof. dr hab. Jakub Lewicki
Mazowiecki Wojewódzki
Konserwator Zabytków