Parowozownia Kolei Wilanowskiej na stacji Chylice w rejestrze zabytków

środa, 31 maja 2023 15:23

Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków prof. Jakub Lewicki wpisał do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego dawną parowozownię Kolei Wilanowskiej na stacji Chylice wraz z terenem, położoną przy ul. K. Pułaskiego 4 w Konstancinie Jeziornie. Wniosek w tej sprawie złożyło Piaseczyńsko-Grójeckie Towarzystwo Kolei Wąskotorowej.

Budynek dawnej parowozowni na stacji Chylice jest jedną z niewielu pozostałości historycznej zabudowy infrastruktury Kolei Wilanowskiej. Założona została w 1891 r. Obiekt związany jest z dziejami Kolei Wilanowskiej, której budowa pozwoliła na rozwój Warszawy i okolicznych miejscowości, a także z postacią Henryka Hussa (1838-1916) inżyniera kolejnictwa, pomysłodawcy, propagatora i projektanta warszawskich kolei podmiejskich. Wybudowany w latach 1895-1896 odcinek łączący Konstancin Jeziornę z Piasecznem obsługiwał zarówno przewozy pasażerskie jak i towarowe, a szczególnie materiały budowlane produkowane w cegielni Wiśniewskiego. Stacja pośrednia Chylice, w przeciwieństwie do większości przystanków pośrednich, przeznaczona była do serwisowania taboru kolejowego, a wzniesiony pod koniec XlX w. budynek był jedną z dwóch parowozowni obsługujących połączenie kolejowe kursujące na trasie z Warszawy do Piaseczna do 1936 r.

Przedmiotowy obiekt stanowi jedyną pozostałość historycznej zabudowy, obejmującej wcześniej wieżę ciśnień wraz z systemem zaopatrzenia w wodę, magazyny i warsztaty, a także jeden z nielicznych zachowanych obiektów infrastruktury technicznej wzniesionej na potrzeby Kolei Wilanowskiej. Dokonane w latach 30. XX w. przekształcenia budynku i zmiana jego funkcji doskonale obrazują przemiany zachodzące w polskim kolejnictwie. W tym modernizację taboru kolejowego, zmianę szerokości torów i przebudowę sieci kolejowej, a przede wszystkim zmiany w organizacji połączeń kolejowych w tym połączenie kolei wilanowskiej z koleją grójecką.

W związku z likwidacją kolei wąskotorowych w drugiej połowie XX w. zarówno zabudowa, jak i infrastruktura związana z dziejami ww. kolei ulegała przebudowie lub rozbiórce. Budynek dawnej parowozowni stanowi ostatnie zachowane świadectwo materialne, jaką odegrała kolej wilanowska w rozwoju Chylic, Konstancina Jeziorny, regionu oraz ma istotne znaczenie dla krajobrazu kulturowego miasta.

Pomimo wprowadzonych wewnątrz przekształceń, wynikających z adaptacji budynku do potrzeb mieszkalnych, ochroną konserwatorską objęło budynek główny w zakresie pierwotnych rozwiązań materiałowych, kompozycyjnych i konstrukcyjnych, z wyłączeniem wtórnego ganka i aneksu.

Część historycznego zespołu budowlanego dawnej Wytwórni Amunicji wpisana do rejestru zabytków

poniedziałek, 29 maja 2023 11:07

Prof. Jakub Lewicki, Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków, wpisał do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego część historycznego zespołu budowlanego dawnej Wytwórni Amunicji nr 1 przy ul. J. Waldorffa w Warszawie, obejmującego budynki mieszkalne i socjalne.

Zespół budowlany stanowi na terenie Warszawy unikatowy przykład zabudowy o charakterze powojskowym, obejmującej czytelny do czasów współczesnych kompleks administracyjny i mieszkaniowo-rekreacyjny. Lokalizacja i plan zespołu zdeterminowane zostały w dużym stopniu przez sąsiedztwo dawnego carskiego fortu, definiując tym samym na nowo jego dawne przedpole i utrwalając strategiczne znaczenie z punku widzenia obronności. Zespół zaprojektowany został w dwóch etapach, odzwierciedlających rozwój przestrzenny okolicy i zmiany w podejściu do panujących preferencji artystycznych w architekturze państwowej jak i potrzeb funkcjonalnych.

Pierwszy etap rozbudowy zespołu z lat 1925- 1927 jest cennym przykładem działalności projektowej warszawskiego architekta Aleksandra Sygietyńskiego, jednego z czołowych twórców współpracujących z Wojskiem Polskim przy modernizacji istniejącej i projektowaniu nowej zabudowy o charakterze mieszkaniowym, administracyjnym i technicznym w dwudziestoleciu międzywojennym. Wartość artystyczna zrealizowanej koncepcji wynika z przyjętych, częściowo zrealizowanych założeń planistycznych oraz architektonicznych (styl dworkowy). Budynki o stosunkowo niewielkich gabarytach cechuje skromny detal architektoniczny w postaci gzymsów, kolumn i filarów, przypór, elementem charakterystycznym jest wielospadowe zadaszenie z dachówki ceramicznej (w części budynków zastąpione blachą lub całkowicie zniszczone), z naczółkami, niewielkimi lukarnami i oknami w typie tzw. wolego oka. Zabudowę wznoszoną w drugiej fazie cechuje modernistyczna szata architektoniczna. Wartość historyczna zespołu wiąże się z dziejami Wojska Polskiego w dwudziestoleciu międzywojennym, a szczególnie konieczności szybkiego dozbrojenia armii po odzyskaniu niepodległości, czego efektem było utworzenie zakładu oraz jego rozwój po przeniesieniu na teren Fortu Bema o znaczeniu zakładów dla kraju świadczyć może skala przedsięwzięcia, które zajmować miało południowe przedpole Fortu, oraz jego rozbudowana koncepcja urbanistyczno-budowlana.

Po 1927 r zespół stał się częścią Przedsiębiorstwa Państwowych Wytwórni Uzbrojenia, zmianie uległ charakter wytwórni, którą przekształcono w zakład doświadczalny. Pomimo tej zmiany na terenie wytwórni prowadzono dalsze inwestycje. Rozbudowa zakładu w latach trzydziestych obejmowała hale warsztatowe, budynki administracyjne oraz socjalne. Stanowią świadectwo rangi zakładów produkcyjnych, jak i poziomu działającego przy nim ośrodka sportowego SZS ,,Fort Bema". Jego członkowie zapisali się trwale w historii miasta i kraju.

W latach trzydziestych wytwórnia oraz Fort Bema była jednym z najlepiej uzbrojonych przyczółków miasta. W czasie II wojny światowej na terenie wytwórni stacjonowało wojsko niemieckie, walki o jej zdobycie prowadzono w czasie Powstania Warszawskiego. Z historią wojskowości i sportu wiążą się również powojenne dzieje tego zespołu budowlanego, który w dalszym ciągu jest siedzibą kubów sportowych Legii Warszawa.

Przedmiotowy zespół budowlany jest również nośnikiem wartości naukowych. Jest cennym źródłem myśli planistycznej okresu dwudziestolecia międzywojennego, zarówno z epoki poszukiwania stylu narodowego jak i wpływów stylu międzynarodowego. Wartości naukowe zespołu wynikają również z warstwy materialnej zachowanej zabudowy, użytych materiałów budowlanych i ich opracowania, jak również rozwiązań technicznych i funkcjonalnych cechujących architekturę wojskową z lat 20. i 30. XX w. Historyczny zespół budowlany dawnej wytwórni stanowi źródło wiedzy na temat funkcjonowania zakładów wojskowych, a szczególnie Przedsiębiorstwa Państwowych Wytwórni Uzbrojenia, a także udziału wojska w kształtowaniu i utrwalaniu stylu narodowego, a następnie propagowaniu architektury modernistycznej. Elementem wiążącym osie kompozycyjne jest boisko sportowe wokół, którego po stronie zachodniej usytuowane są dawne budynki mieszkalne, a po stronie wschodniej ośrodek sportowy.

Zespół budowlany jest zabytkiem o charakterze przestrzennym a co za tym idzie również obszarowym, w skład zespołu budowlanego poza materialnymi obiektami budowlanymi wchodzą również powiązania przestrzenne, których polem jest konkretny obszar, wymagający wyznaczenia granic ochrony konserwatorskiej.

W przestrzeń historyczną, wciąż czytelne są relacje pomiędzy obiektami historycznymi jako elementami konsekwentnie zaprojektowanego zespołu mieszkaniowo-administracyjnego przy zakładzie produkcyjnym. Wpisana do rejestru zabytków niniejsza decyzja część zespołu d. Wytworni Amunicji nr 1 składa się obecnie z 13 budynków stanowiących powiązaną przestrzennie grupę, wyodrębnioną ze względu na formę architektoniczną, styl, zastosowane materiały, funkcję, czas powstania oraz związek z wydarzeniami historycznymi.

Dawna Fabryka Drutu, Sztyftów i Gwoździ – jest nakaz

piątek, 26 maja 2023 00:00

Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków nakazał przeprowadzenie prac konserwatorskich i robót budowlanych mających na celu zabezpieczenie zabytkowego budynku administracyjnego wchodzącego w skład zespołu budowlanego dawnej Fabryki Drutu, Sztyftów i Gwoździ (tzw. „Drucianka”), położonego w Warszawie przy ul. Objazdowej 1. Ich wykonanie ma zapobiec dalszemu niszczeniu zabytku.

Historia Warszawskiej Fabryki Drutu, Sztyftów i Gwoździ sięga samego końca XIX wieku, kiedy to rozpoczęto jej budowę. Od samego początku fabryka stanowiła w Królestwie Polskim ważny element gałęzi przemysłowej – produkowano tu gwoździe, drut kolczasty i łańcuchy sprzedawane na terenie Królestwa oraz w Rosji. Do wybuchu I wojny światowej fabryka rozwijała się i zwiększała wartość produkcji, dając coraz więcej miejsc pracy. Poważne zniszczenia dotknęły budynki zespołu w 1939 r. a następnie w 1944 r. Do odbudowy już znacjonalizowanej wytwórni doszło w 1946 r. Po roku 1952 zmieniono profil produkcji, zaczęto wyrabiać sprężyny używane w przemyśle lotniczym, rolniczym i motoryzacyjnym. Ten ostatni korzystał z wyrobów fabryki aż do czasu jej zamknięcia w 2000 r.

Decyzji nadano rygor natychmiastowej wykonalności.